«Қазіргі геосаяси шындықтағы Тұран идеяларын қайта қарау» дөңгелек үстелі

2025 жылғы 24 қазанда «Туран» университеті жанындағы «Туран өркениеті» халықаралық зерттеу орталығы Орталықтың қызметінің қорытындыларын талқылауға және қазіргі заманғы әлемдегі Туран идеяларын дамытудың және түсіндірудің өзекті мәселелерін қарастыруға арналған дөңгелек үстел өткізді.

Іс-шара модераторлары:

• Мұхамедиярова Алтынай Төлеуқызы — профессор-зерттеуші, саяси ғылымдарының докторы, «Туран өркениеті» халықаралық зерттеу орталығының директоры;
• Нышанбаев Нұрболат Қайратұлы — «Туран» университетінің Халықаралық қатынастар және дипломатия жоғары мектебінің қауымдастырылған профессоры.

Ұйымдастырушылар:

• Мұхамедиярова Алтынай Төлеуқызы — профессор-зерттеуші, саяси ғылымдарының докторы, «Туран өркениеті» халықаралық зерттеу орталығының директоры;
• Өмбетәлиева Толғанай Буденқызы — Халықаралық қатынастар және дипломатия жоғары мектебінің профессоры, саяси ғылымдарының кандидаты.
• Дөңгелек үстел жұмысына жетекші ғалымдар, сарапшылар, зерттеу институттарының және талдау орталықтарының өкілдері, БАҚ өкілдері, сондай-ақ түркі мәдени және білім беру қауымдастықтарының өкілдері қатысты.

Талқылаудың негізгі тақырыптары:

• Еуразияның ежелгі өркениеттері контекстіндегі «Туран» ұғымының тарихи негіздері;
• Қазіргі дәуірде түркі халықтарының өзіндік бірегейлігін айқындауда Туран идеяларының өзектілігі;
• XXI ғасырдағы Туран идеясының философиялық және мәдени мағыналары;
• Қалыптасып келе жатқан көпполярлы әлем жағдайында Туран ұғымының мәнін қайта пайымдау;
• Туран тұжырымдамасы негізіндегі мемлекетаралық ынтымақтастықтың перспективалары;
• Туран идеясын ілгерілетудегі Түркі кеңесінің және Түркі мемлекеттері ұйымының рөлі;
• Туран құндылықтарына негізделген мәдени-білім беру кеңістігін қалыптастыру;
• Туран идеясының саясилану қаупі мен оны болдырмау жолдары.

Құттықтау сөз сөйлегендер:

• Алшанов Рахман Алшанович — «Туран» университетінің ректоры, Қазақстан жоғары оқу орындары қауымдастығының президенті, АЭНК президенті, ҚР БҒМ Ғылым комитеті алқасының мүшесі.

Негізгі баяндамалар мен пікірлерді ұсынғандар:

• Балаев Ибрагимхалил Нариман оғлы — Ұлы Түркі Құрылтайын өткізу жөніндегі халықаралық ұйымдастыру комитетінің төрағасы;
• Қаражанов Замир — саясаттанушы, «Кемел Арна» қоғамдық қорының директоры;
• Байжумин Жұмажан Ғабдушақырұлы — Қазақ спорт және туризм академиясының профессоры;
• Tugrul Keskin — Қытайдың жаһандық стратегиялық зерттеулер институтының профессоры (Арлингтон, Вирджиния, АҚШ);
• Сантха Иштван — түркітанушы, Венгрия ғылым академиясының профессоры, PhD докторы;
• Якубаускас Адас — Миколас Ромерис университетінің профессоры (Вильнюс, Литва Республикасы);
• Каримов Бахтиёр Рахманович — философия ғылымдарының докторы, профессор, Туран ғылым академиясының Орта түркі тілі жөніндегі халықаралық ғылыми-зерттеу институтының директоры, академик және Президиум мүшесі (Өзбекстан);
• Торланбаева Кенже Өскенбаевна — тарих ғылымдарының докторы, зерттеуші-профессор, Халықаралық қатынастар және дипломатия жоғары мектебі;
• Әлжан Қуаныш Ұзақбайұлы — философия ғылымдарының кандидаты, ҚР БҒМ Ғылым комитетінің Философия, саясаттану және дінтану институтының Қазақ философиясы секторының меңгерушісі (Алматы қ.);
• Омарова Гүлнара Сейткәрімқызы — профессор, философия ғылымдарының кандидаты;
• Николаев Афанасий Алексеевич — тарих ғылымдарының кандидаты, Арктика мемлекеттік университетінің Арктика халықтарының мәдени мұрасы кафедрасының доценті (Якутск қ., Саха (Якутия) Республикасы);
• Қыдырбекұлы Дулатбек Балғабекұлы — профессор, саяси ғылымдарының докторы;
• Қосымова Гүлбану Сейілбекқызы — филология ғылымдарының докторы, Абай атындағы ҚазҰПУ профессоры (қазақ тілі оқыту теориясы мен әдістемесі кафедрасы);
• Таусоғарова Аяужан Қайратқызы — филология ғылымдарының кандидаты, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ доценті (түркітану және тіл теориясы кафедрасы);
• Бектемирова Сәуле Бекмұхамедқызы — филология ғылымдарының кандидаты, әл-Фараби атындағы ҚазҰУ қауымдастырылған профессоры (түркітану және тіл теориясы кафедрасы).

Талқылау барысында қатысушылар бірқатар маңызды тұжырымдар мен ұсыныстарға келді:

1. Туран өркениетін жүйелі түрде зерттеу қажеттілігі — Еуразия кеңістігі мен түркі халықтарының бірегейлігін қалыптастырған тарихи-мәдени феномен ретінде қарастыру;
2. Туран идеяларын ғылыми және білім беру кеңістігінде өзектендіру — зерттеу бағдарламалары мен оқу курстарын әзірлеу, түркі елдерінің жоғары оқу орындары арасында бірлескен жобаларды жүзеге асыру;
3. Түркі әлемі мемлекеттері арасындағы гуманитарлық және мәдени ынтымақтастықты дамыту — өзара түсіністік пен рухани бірлікті нығайтудың негізі ретінде;
4. Туран өркениеті мен түркі мұрасына қатысты бірыңғай цифрлық архив пен зерттеу платформасын құру;
5. Халықаралық ғылыми алмасуларды қолдау және жас ғалымдарға арналған форумдар, конференциялар мен жазғы мектептер өткізу;
6. «XXI ғасырдағы Туран» тұжырымдамасын әзірлеу — гуманистік құндылықтарға, ғылыми тәсіл мен мәдени диалогқа негізделген интеграция мен ынтымақтастық моделі ретінде;
7. Қатысушылар Туран идеясын саяси контекстерден тыс, халықтарды ортақ құндылықтар, тарих пен рухани мұра арқылы біріктіретін мәдени-өркениеттік категория ретінде қарастыру қажеттігін атап өтті.

Дөңгелек үстелдің қорытындысы бойынша бірлескен ғылыми жарияланымдар дайындау жөнінде жұмыс тобы құрылып, «Туран өркениеті» халықаралық зерттеу орталығының 2026–2028 жылдарға арналған даму стратегиясын әзірлеу жөнінде шешім қабылданды.