Халықаралық кинофестивальдардағы қазақ киносы

Алшанов Р.А.

Тұран университетінің ректоры,

э.ғ.д., профессор

Соңғы жылдары Қазақстандағы киноиндустрия өсудің қиындықтарын еңсере отырып, қарқынды дамып келеді. Елде 98 кинокомпания жұмыс істейді, негізінен Алматы, Астана және Шымкент қалаларында. Кино саласына кадрлар негізінен Т.Жүргенов атындағы Қазақ ұлттық өнер академиясында, «Тұран» университетінде, сондай-ақ Қазақ ұлттық өнер университетінде (Астана) даярланады. 2024 жылы Қазақстанда 514 фильм түсірілсе, 2023 жылы – 387 фильм түсірілген, олардың төрттен бірі толықметражды. Ұлттық фильмдерді тамашалаған көрермендер саны 8,2 млн адамға жетті. 2024 жылғы 30 желтоқсандағы жағдай бойынша Қазақстанда ұлттық өндірістегі фильмдердің жалпы түсімі 22,5 млрд теңгені құрап, 2023 жылмен салыстырғанда 33%-ға артты. 2024 жылы Қазақстандағы кинотеатрлардың кірісі 17,7%-ға өсіп, 43,9 млрд теңгені құрады. Бұл ретте отандық және шетелдік фильмдердің прокатынан түскен табыстың өсу қарқыны бірдей болды: тиісінше 17,8 млрд теңге (+19,3%) және 24,2 млрд теңге (+17,8%). 2024 жылғы қазақстандық фильмдердің кассалық жинақтары: «Дәстүр» – 1,7 млрд теңге, «Пейіш. Жұмақ ананың табанының астында» – 1,4 млрд теңге, «Заманback» – 1,4 млрд теңге.

Тәуелсіздік жылдарында қазақ киносы көптеген кинофестивальдерде, соның ішінде Канн, Венеция, Берлин және Локарно (Швейцария) сынды беделді, ірі алаңдарда белсенді түрде таныстырылып келеді.

«Оскар» сыйлығы.  АҚШ-тың жыл сайын табысталатын басты кинематографиялық марапаты. 1929 жылы Америкалық кинематографиялық өнер және ғылым академиясы тарапынан тағайындалған. Академия құрамына 15 кәсіби гильдияға (актёрлер, режиссерлер, сценаристтер, продюсерлер) бөлінген 6000-нан астам мүше кіреді.

2008 ж. «Келін». Режиссері – Ермек Турсунов. «Үздік шетел тіліндегі фильм» номинациясы бойынша «Оскар» сыйлығының шорт-листіне енді.

2012 ж. «Шал». Режиссері – Ермек Турсунов. «Үздік шетел тіліндегі фильм» номинациясы бойынша «Оскар» сыйлығының лонг-листіне енгізілді.

Канн кинофестивалі (фр. Festival international du film de Cannes). 1946 жылдан бері өткізіледі. Басты жүлде – «Алтын пальма бұтағы»

«Ерекше көзқарас» секциясы

• 1988 ж. «Киллер». Режиссері – Дарежан Омирбаев.
• 2001 ж. «Дорога». Режиссері – Дарежан Омирбаев.
• 2004 ж. Шиза (Шиza). Үздік дебют үшін «Алтын камера» номинациясы. Режиссері – Гульшад Омарова.
• 2008 ж. «Тюльпан». Режиссері – Сергей Дворцевой
• 2012 ж. «Студент». Режиссері – Дарежан Омирбаев

Арнайы көрсетілім:

• 2014 ж. «Хозяева». Режиссері – Адильхан Ержанов.
• Cinefondation – әлем бойынша студенттік жобаларды қолдау үшін құрылған ресми бағдарлама:
• 2001 ж. «Антиромантика». Режиссері ­– Нариман Торебаев.
• 2018 ж. «Конец сезона». Режиссері – Жаннат Алшанова. The London Film School дипломдық жобасы.

Ерекше көзқарас:

• 2018 ж. «Ласковое безразличие мира». Режиссері – Адильхан Ержанов
• «Алтын пальма бұтағы» номинациясы.
• 2019 ж. «Айка» Режиссері – Сергей Дворцевой. Самал Еслямова:  «Үздік актриса»
• Барлығы 10 фильм, оның ішінде 3 фильм Дарежан Омирбаевтікі, екеуі Адильхан Ержановтың фильмдері.

Венеция кинофестивалі (итал. Mostra Internazionale d’Arte Cinematografica). 1932 жылы құрылған. Бас жүлде — «Алтын арыстан».

Orizzonti Extra секциясы:   («Новые горизонты»)

• 2018 ж. «Секс, страх, гамбургеры» қысқаметражды фильмі. Режиссері – Эльдар Шибанов.
• 2018 ж. «Река». Режиссері – Эмир Байгазин. «Лучший режиссер»
• 2020 ж. «Желтая кошка». Режиссері – Адильхан Ержанов.
• 2022 ж. «Голиаф». Режиссері – Адильхан Ержанов.
• «Горный лук». Режиссері – Эльдар Шибанов.
• 5 фильм, оның ішінде Адильхан Ержановтың екі фильмі.

Берлин кинофестивалі (нем. Internationale Filmfestspiele Berlin) 1951 жылдан бері өткізіледі.

Басты жүлде – «Алтын аю» 

• 2013 ж.  “Уроки гармонии”. Режиссері – Эмир Байгазин. «Көрнекті көркемдік жетістігі үшін» берілетін «Күміс аю» жүлдесі. Операторы – Азиз Жамбакиев.
•  Generation – балалар мен жасөспірімдер туралы фильмдерге арналған Берлинале секциясы.
• 2022 ж. «Схема». Режиссері – Фархат Шарипов. Generation 14plus секциясының Гран-приі.

“Панорама” бағдарламасы:

• “Бакыт” (“Счастье”). Режиссері – Аскар Уразбаев. Көрермендер көзайымы жүлдесі.

«Форум» бағдарламасы:

• «Акын». Режиссері – Дарежан Омирбаев
• VFF Talent Highlight Award секциясы:
• 2024 ж. «Интернет-звезды Астаны». Режиссері – Асель Аушакимова. Ынталандыру сыйлығы – 1000 евро.
• 2025 ж. «Ürei» қысқаметражды фильмі. Режиссері – Еркежан Байжан.
• Барлығы 6 фильм.

Locarno Film Festival (Швейцария)

1946 жылдан бастап өткізіледі. Басты жүлде – «Алтын леопард».

«Алтын леопард»:

• 1993 жылы Ермека Шинарбаевтың «Место на серой треуголке» фильмі иеленді.

«Күміс леопард»:

• 1992 жылы Дарежан Омирбаевтың «Қайрат» толықметражды фильмі «Күміс леопард» және FIPRESCI жүлдесіне (Халықаралық кинокритиктер федерациясының жүлдесі) ие болды.
• 2020 жылы 14 тамызда Жаннат Алшанованың «История цивилизации» қысқаметражды фильмі «Күміс леопард» жүлдесі және 5000 швейцар франкі сыйлығына ие болды.
• 2019 жылы тамызда қазақстандық режиссер Шарипа Уразбаеваның және ресейлік продюсер Анна Качконың «Марьям» фильмі Локарно кинофестивалінің Cineasti del Presente («Қазіргі кинематографтар») негізгі байқау бағдарламасына енді.
•      2024 жылы тамызда Аруан Анартайдың дебюттік фильмі «Joqtau» 77-ші Локарно халықаралық кинофестивалінің байқау бағдарламасына кірді.
• 2024 жылы тамыз «Сверчки, ваш выход». Режиссері ­– Ольга Коротко.
• 2025 жылы тамызда Локарно кинофестивалінің Cineasti del Presente секциясында Жаннат Алшанованың дебюттік толықметражды фильмі «Becoming» («Становление») Франция, Испания, Канада, Аргентина, Оңтүстік Корея және басқа да елдердің 14 фильмімен бірге фестивальдің шорт-листінде ұсынылды.
• Барлығы 8 фильм, олардың ішінде Жаннат Алшанованың екі фильмі бар.

Қорытындылай келе, Еуропаның 4 жетекші еуропалық кинофестивалінде 28 қазақстандық фильм көрсетілді, ал 3 фильм (Ермек Турсуновтың 2 фильмі және Сергей Дворцевойдың 1 фильмі)

АҚШ-тың «Оскар» сыйлығына ұсынылды. Оның ішінде 9 фильм – Канн фестивалінде, 8 фильм – Локарно фестивалінде, 6 фильм – Берлин фестивалінде, 5 фильм – Венеция кинофестивалінде ұсыцнылды. Ең көп фильм ұсынған режиссер – Дарежан Омирбаев, оның 5 фильмі Канн мен Локарнода көрсетілді. 1992 жылы оның «Қайрат» фильмі «Күміс леопард» жүлдесіне ие болды. Адилхан Ержановтың 4 фильмі ұсынылды (2 – Канн, 2 – Венеция). Жаннат Алшанованың 3 фильмі (1 – Канн, 2 – Локарно). Оның «История цивилизации» фильмі «Күміс леопард» жүлдесіне ие болды. 1993 жылы Ермек Шинарбаевтың «Место на серой треуголке» фильмі Локарнода «Алтын леопард» жүлдесін алды. 2018 ж. Эмир Байгазин – Венеция фестивалінің «Горизонты» бағдарламасында «Үздік режиссер» атанды. 2013 жылы Берлин кинофестивалінде Эмир Байгазиннің «Уроки гармонии» фильмі «Күміс аю» жүлдесіне ие болды, оператор – Азиз Жамбакиев. Фархат Шариповтың «Схема» фильмі – Берлиналенің Generation 14plus секциясының Гран-при иегері, Самал Еслямова – Канн фестивалінде «Үздік актриса» атанды.